Benzinli aracı olanlar bu terimden pek korkmaz fakat dizel araç kullanıyorsanız bu terimi yaşayarak değil okuyarak öğrenmek isteyeceğinizi düşünmekteyim. Zira bu olay yaşandığında arkada motorunda ağır hasar oluşmuş bir araba bırakma olasılığınız oldukça yüksek. Elbette ki çaresi olmayan, içinden çıkılamaz bir durum değildir Runaway. Nasıl ilk yardım eğitimi ile ilk yardım gerektiğinde uygulama ve insan hayatı kurtarma eğitimi alıyorsak, uygun teknikler ile de arabamızı bu ilk yardıma muhtaç kaldığı durumdan çıkarabiliriz. Dilerseniz şimdi hem bu bir arabanın bu duruma neden geldiğinden hem de bu durumla karşılaştığımızda izleyeceğimiz yollardan bahsedelim.
Ambeleye kalkmak nedir?
Yazının Başlıkları
Sağlıklı olarak çalışan ve turbo ile beslenen her dizel araç motorin adını verdiğimiz dizel yakıtı, dizel çevrimi ile tüketir. Aynı zamanda çalışma esnasında metal elemanlar arasındaki sürtünmenin en aza indirilmesi, sesin önlenip sağlıklı bir şekilde çalışmanın uzun ömürler boyunca sürdürülebilmesi için motor yağı ile motor parçaları sürekli yağlanır. Runaway yani Ambele durumu bu yapının bozulması ve sonucunda “motorun kendiliğinden çok fazla gaz verilerek uzun süre yüksek devirde çalışıp kendini kullanılamaz hale getirme” eylemi olarak açılanır. Tabii ki de bu olayı açıklarken sağlıklı bir motorun nasıl çalıştığına da değinmeliyiz, öyle değil mi?
Sağlıklı bir dizel motor nasıl çalışır?
Resim üzerinde 1 numaralı Dizel motor örneği 2 numaralaı diyagramda görüldüğü gibi 4 zamanla çalışır. Bunlardan ilkinde bir emme faaliyeti gerçekleştirilir, peki bu emme aşamasında ne emilir? Bu emme aşamasında, 4 numaralı diyagramda görüldüğü gibi turbo adını verdiğimiz çift taraflı bir pervane sisteminin egzoz havasının dışarıya atılması esnasında döndürülmesi prensibi ile çalışan motor elemanının sıkıştırdığı yüksek basınçlı havayı emer motor.
Bu yüksek basınçlı hava sayesinde 2 numaralı diyagramda 3.fazda olduğu gibi sıkışmış yüksek basınçlı hava içerisine püskürtülen yine yüksek basınçlı dizel yakıt yanar ve pistonu aşağıya doğru iter.
İşte bir dizel motor bu esaslarla sağlıklı bir şekilde çalışır. Bu esnada dizel motorun pistonları ile silindir çeperleri arasında oluşan sürtünmenin en aza indirilmesi için ve turbo fanının dönmesi esnasında mekanik sürtünmenin en aza indirilip yağlamanın yapılabilmesi için motor yağı kullanılır.
Motor yağlaması sadece motorun piston ve piston yataklarına değil, krank mili ve diğer birçok yerinde görüldüğü gibi 6 numaralı diyagramda olduğu gibi motorun turbo mili üzerinde de görülebilir. İşte tam bu noktada turbonun sıkıştırdığı hava içerisine yağ karıştırması demek motorun pistonlarına yağ pompalanması ve motorun dizel yakıt yerine yağ yakmaya başlaması demektir.
Sağlıklı bir motor nasıl durdurulur?
Sağlıklı bir motoru durdurmanın temel mantığı motora giden dizel yakıtı kesmektir. Yakıt yoksa hareket yok diyebiliriz. Bunun için biz kontağı kapattığımızda motora giden yakıt yollarını ve bir diğer unsur olan hava yollarını kesen sistemler yer almaktadır. Fakat artık ambeleye kalkmaya hazırlanan motorumuzun bir başka yakıt kaynağı daha vardır o da “Turbodan kaçan yağ”
Turbodan kaçan yağ motoru beslemeye devam eder!
Artık motorumuz sadece dizel yakıtla çalışmıyor, biz her ne kadar kontağı kapatıp dizel yakıtı kessek de motor karterden turboya pompalanan motor yağını yakarak çalışmaya hatta giderek devirlenmeye devam ediyor. Yani ambeleye kalkmış, runaway durumunu yaşamış motorumuz yağın gücü ile çalışmaya, yağ yakımı ile oluşan beyaz egzoz dumanını atmaya devam ediyor. Siz onu durdurmanın bir yolunu bulmadığınız sürece, motorun tüm yağını yakana kadar ve artık sürtünmeleri engelleyecek bir yağ kalmayana kadar devam edecek.
Nasıl durdururuz?
Tehlike kapıda; Eğer motoru durdurmazsak, daha önce dizel yakıt yakmak için tasarlanan motorumuz önce yüksek devirde tüm yağı yakacak sonra eğer halen sağlam ise yağlama için yağı kalmadığı için sürtünmeler ve büyük mekanik darbeler sonucu pistonları, diğer elemanları ile birlikte ciddi derecede tahrip olacaktır. Bunun için 2 seçeneğimiz var;
Motoru zorlamak, dönmesini engellemek
Ama nasıl? Elimizle tekerlekleri mi tutacağız ya da pistonları tepelerinden mi tutacağız, gücümüz yeter mi? Elbette ki bir insanın gücü ambeleye kalmış bir motoru durdurmaya yetmez.
Motorun dönmesini engellemek için onu aniden yüksek viteste ve frenler tam tutarken hareket ettirmeye çalışacağız, eğer baskı-balatanız yani motordan vites kutusuna güç aktarımı sağlayan elemanınız işlevini yerine iyi bir şekilde getirirse başarılı olursunuz.
- Aracın el frenini çekil ve ayak frenine basın.
- Aracı 5’inci, eğer varsa 6’ncı ya da 7’nci vitese alın.
- Debriyajdan ayağınızı çok hızlı bir şekilde çekin.
Eğer başarılı olduysanız, bilin ki baskı-balatanız çok kaliteli bir baskı balataydı. Balataydı diyorum çünkü motoru kurtarmak için az önce kendini feda etmiş olabilir.
Motora gidecek hava yoksa, hareket yok
Evet sonunda insan gücü ile yapabileceğimiz bir yöntem! Elinize aldığınız bir halı, havlu veya boru tıkayabilecek bir alet ile hızlı bir şekilde aracın hava emme borusunu tıkamalıyız ya da eğer yanına yaklaşabiliyorsak ve o kadar dumanın içinde görebiliyorsak egzoz borusunu tıkamalıyız.