Mil ( Shaft ) ve Aks ( Axle ) elemanları, günümüzde makinaları oluşturmak için kullanılan birer makine elemanı, güç aktarım elemanlarıdır. Aks ve Mil elemanları her ne kadar makinaların içerisinde yaklaşık olarak aynı görevleri üslenseler de birbirinden farklı değerlendirilir, kategorize edilirler.
Şimdi, mil ve akslar arasındaki farkı öğrenmeden önce, onlar hakkında, makinalarda, otomotiv endüstrisinde, mekanik sistemlerde nasıl kullanıldıklarına ve nerelerde, ne için yer aldıklarına bir göz atalım, bu iki makine elemanını yakından tanıyalım. Müteakibinde ise aralarındaki farkı aktaralım.
Mil nedir?
Mil, yani şaft, bir makine elemanında aldığı dönü hareketini, üzerinde konumlandırılan dişli, kasnak, rotor ( dönen eleman ) ve çeşitli güç aktarım elemanları ile bir başka mile, iş makinasına iletmektir. Bu görevini yerine getirirken, burulma kuvvetleri ile karşı karşıya kalır.
- Miller, genellikle dairesel kesitte üretilirler, bazen özel uygulamalarda onları dikdörtgen, altıgen ve benzeri kesitte görmemiz mümkündür.
- Millerin, çalışma yerine, mukavemet istenip istenmediğine, ne kadar burkulma momentine maruz kaldığına, makinadaki ağırlık kısıtlamalarına göre içi boş veya dolu olabilir.
- Miller, genellikle yumuşak çeliklerden imal edilirler. Fakat mukavemet istenen yerlerde krom çeliği, nikel çeliği, krom-vanadyum alaşımlı çelikler gibi yüksek mukavemete, ısıl dayanıma, korozyona dayanıklı şekilde imal edilebilirler.
- Büyük çapa sahip miller dövme usulü üretilirken, diğer miller büyük oranda sıcak haddeleme yöntemi ile imal edilip, daha sonra torna, freze gibi tezgahlarda işlenme usulü ile makinada kullanılacak ebatlara, forma getirilirler.
İngilizcede Spinle olarak adlandırılan, üzerinde herhangi bir dişli olmadan sadece bir noktadan başka noktaya, dönü hareketini aktarmaya yarayan millere, Türkçe’de şaft adı verilir. Şaftlar, üzerinde bir kasnak, dişli, rotor olmadan bir noktadan, başka noktaya dönü hareketi ilertirler. Bu şaftlar, genelde uzun olarak tasarlanırlar. En tespiti kolay örneği, arkadan çekişli araçların, arka tekerleklerine güç aktarımında, diferansiyel ile vites kutusu arasındaki bağlantıyı sağlayan şaftlardır.
Mil, Şaft ve Kısa Mil ( Spindle )
Miller, daha önce bahsedildiği üzere üzerinde kayış kasnakları, dişliler, zincir dişlileri, sayaç dişlileri, volanlar gibi elemanları taşıyarak hem bir milden diğerine güç iletimini sağlarlar, hem de bu makine elemanlarını bir eksen üzerinde taşıyarak dönmelerini sağlarlar. Bu sebeple, üzerlerindeki yükten dolayı bir eğilme kuvvetine, güç iletimi yaptıkları için iletim eksenine dik olarak ise bir burkulma momentine maruz kalırlar. Tasarımlarında bu iki faktör göz önüne alınarak malzeme seçilmelidir.
Ayrıca bu millerin kısa olarak tasarlanmış olanlarında çokça Spindle adı da verilir, bunun en büyük örneğini Talaşlı imalat yöntemi olan torna ve freze tezgahlarında takım tutucu, sabitleme elemanı olarak sıkça görmemiz, makinelerin içinde de bu kısa millere rastlamak mümkündür.
Mil Bağlantıları
Aks nedir?
Aks, bir diğer adı ile Dingil elemanı, miller ile benzer fonksiyonları üstlenirler. Millerin güç aktarımda büyük bir rolleri olurken, aksların genel olarak kasnak, tekerlek, döner makine elemanlarını taşıma gibi görevleri vardır. Bu sebeple genel olarak sadece eğilme kuvvetine, momentine maruz kalırlar. Sabit akslar ve Döner Akslar olarak ikiye ayrılırlar. Sabit akslar üzerinde tekerlek, gergi tekerleri, istikamet tekerleri gibi makine elemanı bulunurken, döner akslar daha çok miller yakın fonksiyon üstlenirken onları milden ayıran en büyük özellik sistemin sonunda bir güç aktarımı değil, iş olmasıdır.
Güç aktarımı için kullanılmayan döner aks elemanı, üzerine bağlanan, kasnak, tekerlek ve benzeri makine elemanları ile bir işin icrasında görev alır, tekerlek, kasnak ile aynı anda dönerler. Yani üzerindeki iş elemanı millerdeki bağlantılara benzer bir şekilde eksenine sabitlenmiştir. Büyük bir burkulma momenti ile karşılaşmazlar.
Mil ve Aks Arasındaki Fark
Yazının öncesinde, tanımlarda da bahsedildiği gibi Mil ve Akslar birbirlerine üretim, çalışma prensibi olarak çokça benzerler. Fakat aralarındaki en büyük fark millerin güç aktarımı için tasarlanan bir makine içi, güç aktarım elemanı olarak tasarlanmaları, güç ilettikleri için eksenlerine bir burulma momenti etki etmesidir. Ayrıca yine akslar gibi, bir eğilme momenti, kuvveti ile üzerinde taşıdıkları dişlilerin, makine elemanlarının ağırlığı sebebi ile etki etmektedir. Genel olarak iki farklı zorlanmaya karşı çalıştıkları için akslara oranla daha kaliteli malzemelerden üretilirler.
Akslarda ise sadece üzerinde taşıdıkları makine elemanları yüzünden bir eğilme momenti, eğilme kuvveti görülürken, döner akslarda millere oranla çok daha küçük büyüklükte burkulma momenti hesaplamalarda göz önüne alınmaktadır.