Kumpas nasıl kullanılır?

Dünya genelinde hiçbir mühendis, mimar, teknisyen, teknik personel, bilimle, ilimle uğraşmış insan yoktur ki “Kumpas” terimini veya İngilizce karşılığı ile “Caliper” terimini hayatında ilk kez duymuş olsun.

Kumpaslar, günümüzde geniş ölçüm aralıklarına sahip cetvel,mesura,.. gibi ölçüm aletlerinin ölçme hassasiyetine sahip olmadığı ölçüm aralıklarında uzunluk ölçmeye yarayan teknik bir ölçüm aletidir.

Metrik ( SI ) ve inç ( Kraliyet ) olmak üzere iki temel ölçüm birimine göre farklı hassasiyette kumpaslar üretilmiştir. Ölçüm birimi ne olursa olsun kumpas okumanın iç çap ve dış çap ölçümüne yarayan verniyerli kumpaslarda değişmediğini, bir kumpas ile ölçüm yapmayı öğrenmiş bir bireyin, diğer birçok kumpası eline aldığında kolaylıkla ölçüm yapabileceğini hatırlatmak gerekir.

Şimdi öncelikle kullanımından bahsetmeden önce standart bir kumpasın parçalarından, minimum bileşenlerinden bahsedelim.

Kumpas parçaları nelerdir?

Yukarıdaki görselde, sıkça kullanılan bir kumpasın parçalarını görebiliyoruz. Şansımız o ki bu kumpasta hem metrik hem de inç bazında bir verniyer kullanılıyor, yani bu kumpas hem ingiliz kraliyet sistemine hemde SI birim sistemine göre ölçüm yapmamız için uygun.

İç Çap Ölçüm Çeneleri: Bir malzemenin iç çapını ölçmeye yarar. Çenelerin iç çap duvarlarına temas yüzeyi arasında boşluk kalmayacak şekilde daire eksenine paralel olacak biçimde konumlandırılarak verniyer üzerinden ölçünün okunması mümkündür.

Dış Çap Ölçüm Çeneleri, uzunluğu ölçülmek istenen malzemenin, kenar uzunluğunu veya silindirik bir parçanın ise dış çapını ölçmeye yarar. Standart bir kumpas üzerinde bulunacak son ölçüm bölümü ise Kılıç adı verilen ve kumpas verniyerinin hareketi ile ileri geri hareket yapan derinlik ölçüm bölümüdür. Derinlik ölçüm bölümünde ise dikkat edilmesi gereken husus, kılıcın derinliği ölçülecek yüzey alanına paralel bir şekilde derinliğe indirilmesi olacaktır.

Kumpas nasıl okunmalıdır?

Her kumpasın üzerindeki verniyerin sağ alt bölümünde bazen 1/20, 1/50 bazen 0.05 mm, 0.1 mm şeklinde Hassasiyet Derecelerini belirten sayılar bulunur. Bu Hassasiyet Derecesini bildiren sayının bilinmesi ve hesaplamada kullanılması kumpas okuyucusunun ilk görevidir. Örneğimiz üzerindeki kumpasımız 1mm/20 yani 1/20 şeklinde nitelendirilebilecek 0.05 mm hassasiyete sahiptir.

0.05 hassasiyet derecesine sahip bir kumpas ile ölçüm yaparken 1 mm’nin 20de biri oranında ölçüm aralıklarında ölçüm yapabiliriz, yani;

• 1.05 mm – ölçebilir
• 1.02 mm – ölçemez
• 1.01 mm – ölçemez
• 6.27 mm – ölçemez
• 7.25 mm – ölçebilir

şeklinde arttırılırsa bu hassasiyette bir santim ölçü arasında yani 10 mm ölçüm arasında sadece 20 farklı değer ölçülebilir. Oysaki 1/50 yani 0.02 hassasiyete sahip bir verniyer ile 10mm yani 1 santim arasında 50 farklı uzunluk tam tutarlılık ile ölçülebilir. Buna göre 1/50 yani 0.02 mm bir kumpas ile şu kabiliyetlere sahip oluruz;

• 1.06 mm – ölçebilir
• 1.02 mm – ölçebilir
• 1.02 mm – ölçebilir
• 6.28 mm – ölçebilir
• 7.26 mm – ölçebilir

Kumpas ile Örnek Ölçüm Yapalım

Yukarıdaki örnekte, konu mankenimiz olan mekanik bir kumpas ile elimize aldığımız bir somunun dış çap ölçüm çeneleri ile ölçümünü yaptık ve verniyerimiz sağda bulunan şekilde konumlandı, şimdi bu verniyerimizi biraz inceleyelim ve verniyer hassasiyeti ile birlikte ölçümünü yapalım.

Yukarıdaki görsel üzerinde ölçüm safhasında iki aşama halinde ilerlediğimizi görebiliyorsunuz, şimdi bunu yazıya dökelim.

1. Birinci Aşamada verniyer üzerindeki 0 ( Sıfır ) değerimiz kumpasın 1 mm aralıklar ile ayrılmış olan cetvelinde hangi iki bir milimetrelik ara arasında kalıyor, bunu öğrenmek olacaktır. Buradaki örnekte de görüldüğü üzere 15 ila 16 mm arasında sıfır konumlandığını görebiliyoruz. Peki bu değer 15.05 mi 15.15 mi 15.25 mi 15.35 mi 15.65 mi? Bunun kesin kararını nasıl verebiliriz. Buraya kadar değerimizin 15 ila 16 mm arasında olduğunu öğrendik.
2. İkinci Aşamada, verniyerin cetvel ile, cetvel aralıkları ile ilk çakıştığı noktaya bakmalıyız. Verniyer cetveli üzerinde her ne kadar 0,1,2…,10 şeklinde 10 aralık yer alsa da ara çizgiler ile 20 aralık bulunur ve her aralık 0.05 mm’ye eşit olduğunu göre ve resimde 5 aralığında verniyer ile cetvel çakıştığına göre, verniyer buraya gelene kadar aradaki çizgiler ile 10 çizgi ilerlemiş yani 0.05 x 10 = 0.5 mm ileri gitmiştir.

Sonuç olarak 0.5 mm verniyerin kayması demek 15 mm ila 16 mm arasında 0.5 mm soldan ilerleme demektir. Bulduğumuz değer ise 15.50 milimetre olarak 1/20 hassasiyetinde ölçüm sonucu olacaktır.